Alimenty od byłego małżonka – kiedy są należne?
Zgodnie z regulacją zawartą w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Ponadto, jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.
Zgodnie ze wskazaną regulacją uprawnienie byłego małżonka do alimentacji wymaga spełnienia kumulatywnie trzech rodzajów przesłanek:
- wystąpienia z żądaniem alimentów (w tym zakresie sąd bowiem nie orzeka w wyroku rozwodowym z urzędu);
- braku wyłącznej winy za rozpad małżeństwa – osobą uprawnioną do ich otrzymania może być wyłącznie małżonek niewinny (art. 60 § 1 i 2 k.r.o.) lub co najwyżej współwinny (art. 60 § 1 k.r.o.);
- niekorzystnej sytuacji materialnej, polegającej na znalezieniu się w stanie niedostatku (bez względu na to, czy stan ten był wywołany bezpośrednio rozwodem – (art. 60 § 1 k.r.o.) lub sytuacji istotnego pogorszenia sytuacji materialnej, która nie oznacza niedostatku, ale za to jej bezpośrednią przyczyną musi być rozwód – art. 60 § 2 k.r.o.
Osobą zobowiązaną do alimentacji może zaś być małżonek niewinny (art. 60 § 1 k.r.o.), współwinny (art. 60 § 1 k.r.o.) lub wyłącznie winny (art. 60 § 1 i 2 k.r.o.).
Powyższa regulacja pozwala na wyodrębnienie dwóch typów obowiązku alimentacyjnego:
- tzw. zwykłego, uregulowanego w art. 60 § 1 k.r.o.;
- tzw. rozszerzonego, uregulowanego w art. 60 § 2 k.r.o.
Zwykły obowiązek alimentacyjny
Przesłanką orzeczenia zwykłego obowiązku alimentacyjnego jest ustalenie przez sąd stanu niedostatku małżonka uprawnionego. Stan niedostatku nie musi istnieć w chwili orzeczenia rozwodu. Żądanie świadczeń alimentacyjnych jest uzasadnione także wtedy, gdy uprawniony do alimentów małżonek znalazł się w niedostatku dopiero po upływie pewnego czasu od orzeczenia rozwodu. Zwykły obowiązek alimentacyjny po rozwodzie wykazuje w tym zakresie wyraźne podobieństwo do obowiązku alimentacyjnego między krewnymi (z wyjątkiem obowiązku rodziców względem dzieci niezdolnych do samodzielnego utrzymania się – zob. art. 133 § 1 k.r.o.). W orzecznictwie wskazuje się, że niedostatek oznacza niemożność zaspokojenia we własnym zakresie minimalnego standardu egzystencji. Niewykorzystywanie w pełni możliwości zarobkowych przez osobę domagającą się alimentów wyklucza możliwość przyjęcia, że pozostaje ona w niedostatku. O niedostatku można mówić wówczas, gdy osoba ubiegająca się o alimenty, mimo podejmowanych starań, nie potrafi samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb na poziomie zbliżonym do minimum socjalnego.
Rozszerzony obowiązek alimentacyjny
Przyznanie rozszerzonego obowiązku alimentacyjnego jest uzależnione od wystąpienia dwóch rodzajów przesłanek:
wyrażonych wprost w tym przepisie, tj. wyłącznej winy rozkładu pożycia po stronie małżonka zobowiązanego oraz spowodowania przez rozwód istotnego pogorszenia sytuacji materialnej małżonka niewinnego, niemającego jednak cech niedostatku;
wynikających z ogólnych zasad prawa cywilnego, takich jak zasady współżycia społecznego i zasady słuszności.
Dla ustalenia czy spełniona jest przesłanka wyłącznej winy rozkładu pożycia, miarodajne jest wyłącznie orzeczenie o winie zamieszczone w sentencji wyroku rozwodowego, bez znaczenia są natomiast ewentualne inne ustalenia zawarte w uzasadnieniu tego orzeczenia. W praktyce orzeczniczej w sentencji wyroków rozwodowych przy określaniu winy tradycyjnie nie jest używane słowo „wyłączna”, wobec czego zawarte w niej stwierdzenie, że winę ponosi jeden z małżonków, należy traktować jako orzeczenie, że tylko on jest odpowiedzialny za rozpad małżeństwa.
Natomiast wykładnia przesłanki „istotnego pogorszenia sytuacji materialnej małżonka niewinnego” powinna polegać na porównywaniu każdorazowej sytuacji materialnej małżonka niewinnego z tym położeniem, które by istniało, gdyby rozwód nie został w ogóle orzeczony i gdyby małżonkowie kontynuowali pożycie.
Warto dodać, że ocena „istotnego pogorszenia sytuacji materialnej niewinnego małżonka”, o którym mowa w art. 60 § 2 k.r.o., może zostać dokonana wiele lat po orzeczeniu rozwodu. W takiej sytuacji uwzględnienie powództwa wymaga ustalenia, że pogorszenie sytuacji materialnej jest skutkiem rozwodu, a nie innych zdarzeń.
Jak długo można otrzymywać alimenty od byłego małżonka?
Okres otrzymywania alimentów jest uzależniony od tego, jaki wyrok wydał sąd.
W przypadku rozwodu za porozumieniem stron lub w sytuacji, gdy żadna ze stron nie została uznana za winną rozpadu małżeństwa były małżonek musi wywiązywać się z obowiązku alimentacyjnego przez 5 lat od daty prawomocności wyroku rozwodowego. Można jednak starać się o wydłużenie tego okresu na żądanie uprawnionego w specjalnych okolicznościach, np. gdy wystąpi znaczny uszczerbek na zdrowiu byłego męża lub żony, przez który nadal nie może podjąć pracy. W przeciwnym wypadku po 5 latach dochodzi do wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego bez żadnego dodatkowego orzeczenia sądu. Sąd Najwyższy przyjmuje, że przedłużenie pięcioletniego terminu przewidzianego w art. 60 § 3 k.r.o. może nastąpić tylko wtedy, gdy wyjątkowe okoliczności, wymienione w tym przepisie, powstały przed upływem 5 lat od orzeczenia rozwodu.
Natomiast w przypadku rozwodu z orzeczeniem o wyłącznej winie jednego z małżonków małżonek winny lub współwinny rozkładu pożycia musi wywiązywać się z obowiązku alimentacyjnego dożywotnio z jednym wyjątkiem – obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa (art. 60 § 3 KRiO).
Innymi słowy, jeśli przykładowo mąż ma zasądzone alimenty na żonę, to musi je płacić dożywotnio lub do momentu, aż żona wejdzie w kolejny związek małżeński.
Ustawowej przesłanki wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego rozwiedzionego małżonka nie stanowi pozostawanie w konkubinacie przez uprawnionego do alimentacji rozwiedzionego małżonka. Jak wskazuje Sąd Najwyższy, z przepisu art. 60 § 3 zd. 1 k.r.o. „jednoznacznie wynika, że przesłanką wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego rozwiedzionego małżonka zobowiązanego do alimentacji jest zawarcie nowego małżeństwa przez byłego małżonka uznanego za uprawnionego do alimentacji. Ustawodawca wyraźnie więc związał skutek w postaci wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego między rozwiedzionymi małżonkami z zawarciem przez uprawnionego małżonka nowego małżeństwa”.
Czy pomoc krewnych wyłącza możliwość przedłużenia obowiązku alimentacyjnego?
Jak wskazuje się w orzecznictwie, pomoc krewnych z zasady nie wyłącza możliwości przedłużenia obowiązku alimentacyjnego po myśli art. 60 § 3 k.r.o. Powyższa zasada ma jednak wyjątki. Jak wskazuje Sąd Najwyższy, powództwo o przedłużenie obowiązku może zostać oddalone, jeżeli krewni „są w stanie dostarczyć rozwiedzionemu małżonkowi całkowitych środków utrzymania”, a za przyjętym rozstrzygnięciem przemawiają także inne okoliczności sprawy. A zatem nie wystarcza dostarczenie przez krewnych środków utrzymania, konieczne jest uwzględnienie „innych okoliczności sprawy”. Do takich „okoliczności” Sąd Najwyższy zaliczył: długotrwałość pożycia małżeńskiego, zestawienie stanu majątkowego małżonka, od którego dochodzi się alimentów, z sytuacją materialną krewnych małżonka potrzebującego alimentacji, stopień bliskości pokrewieństwa, który należy w szczególności uwzględnić, jeżeli zobowiązane do alimentacji jest rodzeństwo rozwiedzionego małżonka, z uwagi na ograniczenia zawarte w art. 134 k.r.o.
Podobne wpisy
Uznanie ojcostwa dziecka nienarodzonego. Sytuacja prawna dziecka
Wiele par niebędących małżeństwem spodziewa się przyjścia na świat ich wspólnego dziecka. Sytuacja jest oczywista i bezproblemowa kiedy para jest...
Zawarcia małżeństwa przez cudzoziemców w Polsce
Cudzoziemcy przebywający w Polsce legalnie nie muszą wracać do swojego kraju ojczystego, żeby wziąć ślub ze sobą, mogą to zrobić...
Jak należy postępować, aby zakończyć obowiązek alimentacyjny wobec dzieci?
Warto pamiętać, że uchylenie obowiązku alimentacyjnego nie ustanie samoczynnie po odpadnięciu przesłanek uzasadniających obowiązek alimentacyjny. Aby doprowadzić do jego uchylenia...